„როტარიადა“ ანუ საოცარი ებრაული გაკვეთილები

                                                                                      

„უკეთუ დაგივიწყო შენ, იერუსალემ, 

დაივიწყენ მარჯუენაცა ჩემი“. 

                            

  (ფსალმ. 136.5. ) 

რამდენიმეჯერ გადადების შემდეგ საბოლოოდ გადაწყდა - 23-30  ივნისი ისრაელში უნდა გაგვეტარებინა სასწავლო ვიზიტით, ძალიან დატვირთული პროგრამით. 

წინასწარი ფორიაქი, იმაზე ფიქრი, თუ რისი ნახვა გვიწევს, რომ რელიგიათა ისტორიებში უნდა ვიმოგზაუროთ. როგორ შევეყრებით წმინდა მიწას და როგორ შეგვეყრება იგი ჩვენ - ადრიდანვე დიდი იყო. 

23 ივნისიც დადგა. შევიყარეთ აეროპორტში. ბატონმა პავლემ,  ჩვეულებისამებრ, წამში გაგვახალისა, ფორიაქი გააქარწყლა. ფრენა  1 საათით გადაიდო და მეტი დრო გვქონდა ერთმანეთში სასაუბროდ. რა თქმა უნდა, ძირითადად, განათლების საკითხებზე. მეტი რაზე ისაუბრებენ მასწავლებელი, დირექტორი და საგანმანათლებლო პროექტების ჯადოქარი. 

მშვიდობიანად ჩავფრინდით. ბენ-გურიონის აეროპორტი უკვე განგაწყობს ადამიანს მოწიწებითა და რიდით, თუ ამ ადამიანის განვლილ გზას გავიხსენებთ. ისიც  გავიფიქრე, ნეტა სხვები რას გრძნობენ, როცა თბილისის აეროპორტში ისმენენ რუსთაველის სახელს-მეთქი, რომელიც ასე მაბედნიერებს მე და რომლის ნაკვალევზე გავლაც გველოდა წინ. 

ეს დაუვიწყარი ერთი კვირა საქართველო-ისრაელის ქვეყნებს შორის კომიტეტის (ICC),  საქართველოდან როტარი კლუბ “რუსთავი საერთაშორისოს” ყოფილი პრეზიდენტის, პავლე თვალიაშვილისა და ისრაელიდან “ქალაქ მოდიინის როტარი კლუბის” ყოფილი პრეზიდენტის, ზოჰარ დვირის თანამშრომლობის შედეგი, ჩვენთვის საჩუქარი იყო. როტარი კლუბებისა და მათ საქმიანობაზე დიდი ხანია ბევრი რამ ვიცით, ისიც ვიცოდით, რომ ბატონი ზური - ზოჰარ დვირი და ბატონი ფელიქსი უნდა დაგვხვედროდნენ აეროპორტში. რა თქმა უნდა, იმისთვისაც მზად ვიყავით, რომ ისინი მოუთმენლად გველოდნენ, მაგრამ ჩვენი ყოველი შეხვედრა, ყოველი საათი, ყოველი საუბარი იყო მოლოდინზე ბევრად, ბევრად მეტი, გულისამაჩუყებლად ძვირფასი (ამ უკანასკნელ სიტყვას თავად ბატონი ზური წარამარა იყენებდა და ჩვენც დაგვჩემდა), სავსე სიცილით, კარგი იუმორით, უამრავი ისტორიით, პირადი გამოცდილების გაზიარებით და ა.შ. 

დახვედრა ისეთი იყო (მრავალნაირი ძალიან ფრთხილი კონტროლის გავლის შემდეგ), პირველი წუთიდანვე გვქონდა განცდა, რომ გველოდნენ ყველაზე ახლობლებს, შინაურებს, რომ ისრაელის მიწა ყველასია, ვისაც ის უყვარს და ვინც მას გრძნობს. მასპინძლების ყველა სიტყვა და ჟესტი კეთილგანწყობით კი არა,  დიდი სიყვარულით იყო სავსე და ბატონი ზურის სასიამოვნო  აქცენტგადაკრული  ქართული ყურს ტკბილად ხვდებოდა. არც დაგვისვენებია, დაუღალავად პასუხობდა ჩვენს გაუთავებელ შეკითხვებს და ისმენდა კომენტარებს, მოსაზრებებს, შთაბეჭდილებებს, ვარაუდებს, ჩვენს აღფრთოვანებას ცრემლიანი თვალებით ეგებებოდა. 

გვიან ღამით ჩავედით, მასპინძლები დიდხანს ვალოდინეთ, მაგრამ ისინი იმ წამიდან ბოლო წამამდე ისეთი ბედნიერები იყვნენ ჩვენი მასპინძლობით, თითქოს ამას ელოდნენ მთელი ცხოვრებაო. დაგვაბინავეს „ნევე შალომში“, არც ჩირეულ-ტკბილეულობის დატოვება დავიწყებიათ და ნომერში  ყველა დეტალის გადამოწმება. შესწორებული განრიგი დაგვახვედრეს და დილამდე დაგვემშვიდობნენ.  ისეთი განცდა მქონდა თავიდანვე, თითქოს ესეც სამშობლო იყო და არა უცხო მიწა. ბატონი ზური და საუკუნეების მანძილზე  აქ შეფარებული ყოველი ქართველის და ქართველი ებრაელის წყალობით, ეს განცდა არასოდეს დამტოვებს. „უკეთუ დაგივიწყო შენ, იერუსალემ, დაივიწყენ მარჯუენაცა ჩემი“(ფსალმ. 136.5. ) - თითქოს ყველა კუთხეში ფსალმუნის ეს სიტყვები გესმის. ღმერთო, მართლა საოცარი რამე აღმოჩნდა  ისრაელი!... 

ყოველი დღის განრიგი მეტად მოხერხებულად იყო შედგენილი და თანაც ისე, რომ გაოგნებიდან გაოგნებამდე ამოსუნთქვის საშუალება გვქონოდა. მე რომ ახლა მივყვე და ყოველი შეხვედრა, ყოველი საქმიანი და სასწავლო ვიზიტი ცალ-ცალკე აღვწერო, მეტისმეტად ვრცლად მომიწევს თხრობა. ამიტომაც გადავწყვიტე, ცალკე მოგიყვეთ საქმიან ვიზიტებზე, ცალკე - ექსკურსიებზე, თანაც, არც ერთი წამით არ დაივიწყოთ, რომ საუკეთესო გიდი გვახლდა ბატონი ზურის სახით, ან ორი საუკეთესო გიდი - ბატონი ზური და ბატონი ფელიქსი, რომელმაც მალე აუღო ალღო ჩვენს იუმორსაც კი და დიდი რუდუნებით შემოგვატარა ისრაელის საუკეთესო ადგილები. 

ისრაელის ღირსშესანიშნაობის ფოტოებს, თანაც უკეთესს და მეტს, რა თქმა უნდა, თავადაც ბლომად მოიძიებთ და მოიხიბლებით, მე მხოლოდ მინდა, ის განცდა გადმოვცე მცირედით მაინც, რაც ამ ადგილების ნახვამ მოგვგვარა. შეძლებისამებრ, რა თქმა უნდა.  

პირველსავე დღეს ჯერ ქალაქ ლოდს ვეწვიეთ. მცხუნვარე მზე, თეთრი ქვით ნაშენი სახლები, შუადღის სიწყნარე ძველ, ვიწრო ქუჩებში და XIX საუკუნეში აშენებული წმინდა გიორგის ულამაზესი ტაძარი, რომელშიც, გადმოცემით, წმინდა გიორგია დაკრძალული. გული ამიჩუყა იმან, რომ ექსკურსია და ებრაული გაკვეთილები მართლმადიდებლური ტაძრის ნახვით დავიწყეთ. ესეც მორიგი გაკვეთილი - პატივი ეცი სხვის რწმენას და სიყვარულს. სიმშვიდით და საკმევლის სუნით გაჯერებული ტაძარი ოდნავ ავახმაურეთ, წმინდა გიორგის ტროპარი წავიგალობეთ, კარგა ხანს გავჩერდით. ყოელი ადგილის ნახვისას სულ იმაზე ვფიქრობდი ის დღეები, იქნებ მეტად ვერ ვნახო-მეთქი და სულ მინდოდა გულამოსკვნით, გემრიელად მეტირა, მაგრამ ცრემლები და ყელში გაჩრილი ბურთი წინ იყო - ჯვრის მონასტერი გველოდა. 

ხშირად მიფიქრია, რისი ნახვა მინდა ყველაზე მეტად და სათავეში ყოველთვის იყო ჯვრის მონასტერი, ადგილი, რომელთანაც რუსთაველია დაკავშირებული. მის გამო ეს დალოცვილი მიწა ასმაგად და ათასმაგად წმინდაა ჩვენთვის. იმდენად მწირი ცნობები მოგვეპოვება მასზე, რაც გვაქვს, მართლა „ხელიხელსაგოგმანებია“ და გულის ფიცარზე კი არა, რამე უფრო ძვირფასზე დასაწერი „სისხლის ცრემლებით“. ჰოდა, ის ადგილი უნდა მენახა, სადაც დადიოდა, სადაც თუნდაც ერთხელ მაინც ხომ გაიარა, ის ჰაერი ხომ ჩაისუნთქა. ღმერთო, დიდია შენი განგება, აქ რომ მომიყვანე, მადლობა „როტარის“, პავლეს, ყველას - გული მადლობით და ცრემლებით მქონდა სავსე, მაგრამ მერიდებოდა პირველსავე დღეს ცრემლების ღვარღვარი და ჩუმად ვყლაპავდი ცრემლებს. არ ვიცი, ალბათ შენიშნეს და ამიტომ იდგნენ მოშორებით. ვიბოდიალე, ქვებს ვეფერე, იქნებ ისიც ასე უსვამდა-მეთქი ხელს. ირგვლივ ხედებს ვუყურებდი, ისიც ხომ დაახლოებით ამას ხედავდა, ხომ იგივე მზე სწვავდა აქ-მეთქი. ერთი გისოსებიანი სარკმელი მომხვდა თვალში, ალბათ რომელიმე სენაკის, ეგებ იქ წერდა „ვეფხისტყაოსანს“ ან უბრალოდ იქ იჯდა-მეთქი, რა აღარ ვიფიქრე. ქვის პატარა ნატეხი ეგდო ძირს, ჩუმად ავიღე და წამოვიღე. პირველად მოვიქეცი ასე. ვერასოდეს გადმოვცემ, ეს რა განცდა იყო. ახლაც ცრემლებით ვწერ. ყველა სტრიქონი ერთად ჩამესმოდა, გულში ქაოსურად ვიმეორებდი „ვეფხისტყაოსნის“ ფრაგმენტებს, ლოცვასავით, მადლობის ნიშნად. მანქანაში რომ ჩავსხედით, მადლობის სათქმელად ენა ვერ დავძარი, არ ავღრიალდე-მეთქი. ისევ ლიკა წამომეშველა და მისი სიტყვაუხვი იმერული მადლობა მოკრძალებულად დავასრულე ორი სიტყვით. არადა, რომ სცოდნოდათ ჩვენს ძვირფას მასპინძლებს, რა დუღდა გულში. „ოდესმე ეგებ დავბრუნდე“,  გავიფიქრე, მაგრამ ხომ შეიძლება მეტად ვერ ვნახო-მეთქი და კიდევ ერთხელ შევავლე თვალი. მადლობას ვამბობდი გულში რუსთაველისთვის, საქართველოსთვის, ისრაელისთვის, ამ მეგობრობისთვის და აქ ყოფნისთვის და ისეთი განცდა მქოინდა, თითქოს ნანატრი ამხდენოდეს და თავად რუსთაველი მენახოს. 

ჯერ სად ვიყავით. წინ მაცხოვრის აღდგომის ტაძარი გველოდა. ეს ისეთი დიდი შთაბეჭდილება იყო,  არც ვეცდები გადმოცემას, რა ვიგრძენი. ერთი დღისთვის და ჩემთვის ეს იმდენად დიდი იყო, ცრემლები მეტად ვეღარ შევაკავე და არც მინდოდა ამის გაკეთება. ბატონი ფელიქსი მომიახლოვდა, იერუსალიმის სინდრომია ეს და ხშირად ემართებათო. ალბათ ასეა. მაგრამ ჩემთვის რომ იერუსალიმი და ისრაელის მიწა რუსთაველის და ქრისტეს გამო ერთადაა ათასმაგად ძვირფასი, ეს მოგვიანებით ავხსენი, იქ ამის ძალა არ შემწევდა, მხოლოდ ცრემლები და დიდი სიყვარული იყო, რაც შემეძლო მეგრძნო. არ მინდა ზედმეტად პათეტიკური გეჩვენოთ  ეს ამბები, რომელთა ზუსტად გადმოცემა შეუძლებელია. უბრალოდ, ყველას გისურვებთ ამის განცდას. 

გვიანობამდე ვბორიალობდით იერუსალიმის ვიწრო, ულამაზეს ქუჩებში, სამჯერ ვესტუმრეთ იერუსალიმის სხვადასხვა ნაწილს იმ ერთ კვირაში და გეფიცებით, ქარს სულ ეს სიტყვები მოჰქონდა: „უკეთუ დაგივიწყო შენ, იერუსალემ, დაივიწყენ მარჯუენაცა ჩემი“(ფსალმ. 136.5. ). მეტიც, ეს სიტყვები ჩანდა ადამიანების თვალებსა და მიხვრა-მოხვრაშიც კი. ჩვენი მთავარი მასპინძლის, ბატონი ზოჰარ დვირის ყველა სიტყვა სავსე იყო ამ განწყობით. წინ გველოდა მართლა დაუვიწყარი ნაზარეთი, კათოლიკური ტაძრები, ულამაზესი ქუჩები, ხელოვნების სახელოსნოები, გალერეა, ქუჩები სხვადასხვა ჟანრის ნამუშევრებით, ულამაზესი კაფეები ვიწრო, ქათქათა ქუჩებში, გრილი წვენი და მშრალი ჰაერი, ნიავი, სიცხესაც რომ სასიამოვნოს ხდიდა. გზადაგზა მოსმენილი უამრავი საოცარი ამბავი. 

საოცარი ამბების მოყოლაში მასპინძლები დაუღალავად  ენაცვლებოდნენ ერთმანეთს. ბიბლიურ ისტორიებში ვმოგზაურობდით, ყველა მტკაველის უკან უძველესი და უდიდესი ისტორია იდგა. დიდხანს და გაოგნებულები ვიდექით გოდების კედელთან. მოუთმენელი სურვილი გამიჩნდა ქვემოთ ჩავსულიყავი, შორიდან კი არ მეყურებინა, ახლოდან მენახა ადამიანები, რომლებმაც შეძლეს გოდება ექციათ გამაერთიანებელ, გამამთლიანებელ, საერთო მხიარულების ადგილად. ჩავედით, კარგა ხანს ვისხედით, ყველა თბილად და კეთილგანწყობილი  ღიმილით გვეუბნებოდა „შალომს“. ვიჯექი და ვუყურებდი ამ ადამიანებს, პატარა ლოცვანით ხელში, ბავშვებით, მოზეიმე სახეებით, ნაწილი მღეროდა, ნაწილი სარიტუალო ცეკვას ასრულებდა სიმღერის თანხლებით, ყველას ეხატა სახეზე სიმტკიცე, სიხარული და მივხვდი, როგორ გადარჩნენ ხანგრძლივ დევნილობას, როგორ შეინახეს სამშობლოს წმინდა სახელი, როგორ შეძლეს, გაეძლოთ ათასობით განსაცდელისათვის - რადგან მათ აქვთ უნარი სიკვდილს, გლოვას და გოდებას შეხედონ არა როგორც დასასრულს, არამედ ახალი სიცოცხლისა და ბრძოლის დასაწყისს. ეს თეორიულად ყველამ ვიცით, მაგრამ სულ სხვაა, როცა ამის ასეთ მაგალითს საკუთარი თვალით უყურებ, ბოლომდე განიცდი. იქ იმ წამს განსაკუთრებულად  მიხაროდა, რომ ძველი აღთქმა გვაერთიანებს და წამითაც არ მიგრძვნია თავი უცხოდ, მეტიც, ისიც სამშობლოა და ეს უცნაური, საოცარი განცდაა. შეღამებული იყო, როცა ეს მოჟრიამულე კედელი დავტოვეთ. მეც მომინდა, მქონოდა ადგილი, სადაც დიდი სიყვარულით მთელი ერი შევიკრიბებით ხოლმე და დიდი სურვილი გამიჩნდა, გელათი ყოფილიყო ეს ადგილი - სახელმწიფოებრიობის, წიგნიერებისა და რწმენის სიმბოლო. აი, ახლაც, ვწერ და ვიცრემლები თქვენი წყალობით, ებრაულო გაკვეთილებო. 

დროა სასწავლო შეხვედრებზე გადავიდე და აქაც მიჭირს რომელიმე მათგანი გამოვყო ან გამოვტოვო. მთელი გულით ვნატრობ იმ რესურსებსა და იმ შესაშურ გულმოდგინებას, რა თქმა უნდა, პროფესიონალიზმით სავსეს, რაც ჩვენ იქ ვნახეთ სხვადასხვა ტიპის სკოლებში, ბიბლიოთეკაში, სასწავლო და სათემო ცენტრებში, განათლების სამინისტროში, აგრარულ ცენტრებსა და ყველა საგანმანათლებლო დაწესებულებაში, რომელსაც კი გავეკარეთ. ყველგან ერთნაირი კეთილგანწყობა, მზადყოფნა გამოცდილების გაზიარებისა ორივე მხრიდან, დიდი ინტერესი - ყოველი შეხვედრა მხოლოდ ამით იყო სავსე. მთელი გულმოდგინებით გამოგვკითხეს სხვადასხვა ტიპის გამოცდილების შესახებ და უშურველად  გაგვიზიარეს საკუთარი. ყოველი შეხვედრა გამორჩეული იყო. განსაკუთრებით დასამახსოვრებელი იყო სპეციალური სკოლა, 140 მოსწავლითა და 100 მასწავლებლით, რომელთაც დიდი გამოცდილება ჰქონდათ და საოცარ შედეგებზე მოგვითხრობდნენ დაუღალავად, დიდი ხალისით, თანაც არასოდეს ავიწყდებოდათ პრობლემებზე საუბარი, გვამშვიდებდნენ, ჩვენც ბევრი პრობლემა გვაქვსო და ამის მოსმენისას ჩვენ მრავალმნიშვნელოვნად გადავხედავდით ერთმანეთს, ეჰ, ნეტა ასე გვქონდეს საქმეო.

 გვერდს ვერ ავუვლი მოდიინის ზრდასრულთა განათლებისა და განვითარების ცენტრს, სადაც დიდ ძალისხმევას ხარჯავენ წინსვლისა და განვითარებისათვის. მათაც განსაკუთრებული ხალისით გაგვიზიარეს საკუთარი გამოცდილება თანამშრომლობის პერსპექტივით. რას არ ნახავდით მოდინში, ერთმანეთს გადაერთებულ ბიბლიოთეკასა და სკოლას ერთობლივი საოცარი პროექტებითა და აქტივობებით, ორენოვან სკოლას, სკოლას, რომელშიც ერთად სწავლობენ მოსწავლეები რელიგიური ოჯახებიდან და ათეისტები. აქ ნახავთ ახალთახალ, კარგად აღჭურვილ ტრენინგცენტრებს, სადაც უწყვეტი განვითრების საშუალება აქვს მასწავლებელს და სადაც მათ პროფესიულ განვითარებაზე სულ ზრუნავენ. განათლება ამ ქალაქში პრიორიტეტია და კარგად დაგეგმარებულ, სულ ახალგაზრდა, 26  წლის წინ დაარსებულ ქალაქს ეს ყველაფერზე ეტყობა. 

ვცდილობ, გამოვარჩიო განსაკუთრებული ეპიზოდები, ყველაფერს ვერც მოვყვები, მაგრამ ამორჩევაც მიჭირს. ბატონი პავლე (პავლე თვალიაშვილი როტარი კლუბ “რუსთავი საერთაშორისოს” ყოფილი პრეზიდენტი, ორგანიზაცია სიქას დამფუძნებელი), და ლიკა (ლიკა გომართელი საჩხერის ილია ჭავჭავაძის სახელობის #2 საჯარო სკოლის დირექტორი) ვიცი, დამეთანხმებიან, რომ ყველა დეტალი დასამახსოვრებელი იყო. მაგალითად, უგემრიელესი სადილი მუშების რესტორანში. იქ უფრო იქაურად ვიგრძენით თავი. ბატონმა ზურიმ სწორად აღნიშნა, ყველაზე კარგად ეს ადამიანები უნდა იკვებებოდნენო. არ შეიძლება არ აღინიშნოს (ოდნავი შურითაც კი, ღმერთმანი) თვალუწვდენელი პლანტციები - ვაზის, ფინიკის, ზეთისხილის და ათასი რამის, ამ ქვასა და კლდეზე ასე გულმოდგინედ გაშენებული, მოვლილი, ნალოლიავები, დრონებით მორწყული. მტკაველი ვერ ვნახეთ სარწყავი მილების გარეშე, მთელი ისრაელი დაძარღვულია და მართლა „გულის სისხლია“ ისრაელისთვის ეს გამტკნარებული წყალი, რომლის წყალობით იქაურობა ასე ლამაზია.  გამწვანებული უდაბნოს ყოველ ნახვაზე გული მეკუმშებოდა და მეტი მოწიწებით ვივსებოდი.  წარმოუდგენელია არ გაოცდე მკვდარი ზღვისკენ მიმავალ გზაზე პალმების პლანტაციებით, სათბურებით, იქ განთავსებული ტექნიკით, ახალი მშენებლობებით და ყველგან ასე წყლის ძარღვები, ყოველ წერტილში. 

ცალკე ამბავია უდაბნოს პეიზაჟები, გამაოგნებელი, ულამაზესი, გამაბრუებელი. მკვდარ ზღვაზე ფერების საოცარი თამაში, ცხელი მკვდარი ზღვა და მწველი მზე, რომელსაც გინდა არასოდეს მოშორდე. არ დაგავიწყდეთ, ყოველივე ამას მუდმივად ახლდნენ საოცარი მასპინძლები, ამბებით, ახსნა-განმარტებებით, დაუღალავი თხრობით,  ბატონი პავლე - ულევი ხალისით და ლიკას იმერული იუმორი, შიგადაშიგ მეც ვაშველებდი ხოლმე ანეკდოტებს, ამდენად, მხიარულება არ მოგვკლებია. 

მზის ყოველ სხივს, წყლის ყოველ წვეთს, ნიავს, ჩიტების გალობას, უდაბნოს სიჩუმესა და სიმხურვალეს, ქალაქის ხმაურს, ზღვის ტალღების შრიალს,  ყველაფერს ეს სიტყვები მოაქვს: „უკეთუ დაგივიწყო შენ, იერუსალემ, დაივიწყენ მარჯუენაცა ჩემი“(ფსალმ. 136.5. ). 

ნახვის მეორე დღესვე სამივეს გვენატრებოდა იაფა, ძველთაძველი და ულამაზესი. უძველესი, საოცარი ქუჩებით, ქრისტიანული ტაძრით, მეჩეთით, ზოდიაქოებით, ულამაზესი ხედებით ზღვაზე, ყველა დეტალი რომ გახარებს და თავს გაყვარებს. ვერსად ისეთ გემრიელ ლიმონის ნაყინს ვერ გასინჯავთ, როგორც იქ, სანაპიროზე. 

იაფაში ბევრი ვიარეთ, გვინდოდა ყველაფერი გვენახა. იმდენ ბიბლიურ და ისტორიულ ეპიზოდში „ვიმოგზაურეთ“, ვიცოდი, სახლში მისვლისთანავე „ძველ აღთქმას“ ავიღებდი ხელში, რათა ხელახლა განმეცადა ეს ყველაფერი. 

თვალწინ მიდგას, რა სიხარულით გაჩვენებენ მორწყულ მიწებს, ამწვანებულ პლანტაციებს, მოვლილ ვენახებს… რა ბედნიერი სახით გიყვებიან არმიაზე, ჯარისკაცებზე, ჯარში წასულ გოგოებზე, ადამიანებზე, რომლებიც სახელმწიფოსთვის დაუნანებლად სწირავენ თავს… ბავშვური სიხარულით შეგიძღვებიან სკოლებსა და ბიბლიოთეკებში და გიზიარებენ გამოცდილებას… გიყვებიან ახლადაშენებულ ქალაქებზე, მშენებარე უბნებზე… უხარიათ და გიზიარებენ თავიანთ მიწაზე მოყვანილ ხილს, გულითადი ღიმილით გიმასპინძლდებიან უკურკო საზამთროთი, არ ეზარებათ დატვირთული დღის შემდეგ გაგასეირნონ ქალაქის რომელიმე ნაწილში, დაგასაჩუქრონ, წარამარა გკითხონ, რამე ხომ არ გჭირდებათ, რამე ხომ არ გაინტერესებთ, სადმე ხომ არ გავაჩეროთ, ხომ არ შევბრუნდეთ. ჩვენ, სტუმარმასპინძლობის ქვეყნიდან მისულები, გაგვაოცეს და გვითხრეს, ნუ ოცდებით, საქართველოში ვისწავლეთო ბევრი რამ.  ცალკე ამბავია, რას და როგორ იგონებენ საქართველოზე, ცრემლებით, ამაყად, სიყვარულით. რამდენჯერ აგვატირეს ჩვენც. 

ყოველ ჯერზე, ყველა ნახვაზე ვიხიბლებოდით სარწყავი სისტემით. ლამის მტკაველი რომ აღარ დარჩა მოურწყავ-გაუმწვანებელი და ერთმანეთს ვეუბნებოდით, თუკი ოდესმე კიდევ მოვალთ, ბევრად მეტი ქალაქი დაგვხვდება, ბევრი „შალომით“, ეროვნებათა სიჭრელით, მწველი მზით და კეთილგანწყობილი ღიმილითო.  ეს ხომ ის ხალხია, ვინც არაფერს ივიწყებს.  1973 წელს საქართველოდან წასულმა ოჯახმა  ქართული კულინარია არ დაივიწყა. ბატონმა ზოჰარმა დაგვდო პატივი და საჩუქრად გადმოგვცა მისი დედის მიერ დიდი რუდუნებით გამოცემული „ქართული სამზარეულო“ - ქართული კერძების რეცეპტები საქართველოს ყოველი კუთხდან. რამდენი რამ გავიგეთ ამ ოჯახზე, რამდენი გულისამაჩუყებელი ამბავი, რამდენი რამ დგას თითოეული ფურცლის უკან… დღეს ქალბატონი — 98 წლისაა. ჩვენ მას ვერ შევხვდით, მაგრამ მთელი გულით ვუსურვეთ კიდევ დიდხანს ყოფნა შვილებთან, შვილიშვილებსა და მომავალ შვილთაშვილებთან ერთად. ბატონი ზოჰარი და ქალბატონი თინა საოცარ ამბებს ყვებიან საქართველოზე და კიდევ უფრო მეტად გვაყვარებენ იმას, რაც ისედაც ძალიან გვიყვარს. ეს მათ საოცრად გამოსდით. 

რომელი ერთი დავწერო. რამდენი პატარა დეტალია, რომელიც კინოფირივით გაიელვებს თვალწინ: პავლე იღებს ფოტოებს ფერად აქლემებთან. ლიკა და მე მივყევით, ვიცინით, ვხუმრობთ. ბატონი ზური და ბატონი ფელიქსი გვიყურებენ, ოდნავ მოშორებით დგანან და იცინიან. მათ არ ესმით, რაზე ვიცინით, მაგრამ ჩვენი სიხარულით არიან კმაყოფილები. სულ ასე იყო… 

ღვთისმშობლის ხატების გალერეა, აშდოდის ქართველთა კულტურის ცენტრი მუზეუმით და საოცარი დახვედრით, ბედუინი ქალების ნახელსაქმარი, დრუზთა ტომის წარმომადგენლებთან შეხვედრა და მათი ამბები, აგროცენტრები, ხმელთაშუა ზღვის საოცარი სანაპიროები, მკვდარი ზღვა, მოდიინის სიუხვე, სიმწყობრე - სიზმარს უფრო ჰგავდა. 

სიზმრიდან გამოგაფხიზლებთ "Yad va Shem" - ჰოლოკოსტის მუზეუმი.  რა უნდა ვთქვა.  აქ ყველა სიტყვა უძლურია, ყველა ეპითეტი უსუსური, აქ რჩება მხოლოდ ცრემლები. ჩვენც ვეღარ გავუძელით. სიგალიც გვახლდა, ერთ-ერთი მასპინძელი, შევეცოდე, ზურგზე ხელს მისვამდა და ცხვირსახოცს მაწვდიდა, თითქოს მებოდიშებოდა და თან მეფერებოდა. მიუხედავად დიდი ძალისხმევისა, ვერ მოვახერხე მოზღვავებული განცდების შეკავება. რომელი დეტალით დავიწყო… მადლიერების ხეივნით, სადაც იმ ადამიანების სახელები და გვარებია დაფებზე, ვინც იმ მძიმე ჟამს დევნილ ებრაელებს ხელი გაუმართა თუ იანოშ კორჩაკის მონუმენტით?... იმ დარბაზში, სადაც ჰოლოკოსტის მსხვერპლი ბავშვების სახელებს კითხულობდნენ ბავშვები და უამრავი სანთელი ციმციმებდა მათ სახელზე, მართლა შემეშინდა, აქ რამე არ დამემართოს, ამათ არ ავკიდო ჩემი ცუდად ყოფნა-მეთქი და გამოვედი იმ დარბაზიდან შეძრული, ბოლომდე შეძრული.

მუზეუმი ვეებერთელა ტერიტორიაზეა გადაჭიმული, ყველა კუნჭული ვერც ვნახეთ, მაგრამ  მთავარი ნაწილი, ექსპონატებით სავსე დარბაზებით, გამორჩეული არქიტექტურით, რომელიც ზუსტად გადმოსცემს ჰოლოკოსტის სიმძიმესა და ტრაგიკულობას, ვიდეოინსტალაციებით, ფოტომასალით, ყოველი დეტალით, სიებით, წიგნებით, ბრძანებებით, ყოფითი ცხოვრებისას გამოსაყენებელი ნივთებით, გეტოების ამსახველი კადრებით და კიდევ ვინ მოსთვლის, რით აღარ, ყველაზე მნიშვნელოვანი ნაწილია ამ უზარმაზარი სივრცისა, რომელიც ძალიან მძაფრად შეგაგრძნობინებთ  მომხდარის სიმძიმეს, კიდევ ერთხელ ღრმად ჩაგაფიქრებთ უამრავ საკითხზე და კიდევ უფრო დიდი, კიდევ  მეტი პატივისცემითა და სიყვარულით განგაწყობთ იმ ადამიანების, იმ ერის მიმართ, რომელმაც ეს გაიარა, მაგრამ არ დაეცა, იმედი არ დაკარგა, არ გატყდა და აიხდინა ოცნება, შექმნა ნანატრი სახელმწიფო და აქაც, ყოველ დარბაზში, ყოველ ფოტოსთან, ყოველ ნივთთან, სიასთან, წიგნთან, გაზის კამერებიდან გამოტანილ ფეხაცმელებთან თუ ოდესღაც ბედნიერპატრონიან თოჯინასთან, გეტოს ზოლიან უნიფორმასთან, გაცრეცილთან, ათასჯერ დაკერებულთან თუ ექვსვარსკვლავიან სამკლაურთან, უსაშინლეს ვიდეოკადრებთან თუ საწამებელ იარაღებთან, კრემატორიუმის ამსახველ მასალებთან თუ ორყურიან დაჟანგულ წყლის ჭურჭელთან, ყველგან, ყოველ ფეხის ნაბიჯზე, ყოველი ადამიანის სახის გამომეტყველებიდან, ყოველი დაბეჭდილი თუ წარმოთქმული მათი სახელიდან და გვარიდან მესმოდა მტკიცედ, მყარად, მშვიდად და ტკივილით ნათქვამი: „უკეთუ დაგივიწყო შენ, იერუსალემ, დაივიწყენ მარჯუენაცა ჩემი“(ფსალმ. 136.5. ). 

 იადვაშემის ერთ დღეში ნახვა შეუძლებელია. რამდენიმე დღე მაინც უნდა ყველაფრის ყურადღებით დათვალიერებას. რამდენიმე საათი არ გვეყო, მაგრამ შეხვედრა გველოდა წინ. გული უკან მრჩებოდა, ასე მეგონა, საკადრისი პატივი ვერ მივაგე იმ ადამიანებს, ფოტოებიდან თუ ნუსხებიდან რომ მიმზერენ-მეთქი და გული საშინლად მწყდებოდა. რომ გამოვედით, წიგნის მაღაზია იყო იქვე. მხოლოდ ორი წიგნის შეძენა მოვახერხე ჩემი მწირი ბიუჯეტით, არადა, ისეთი წიგნები დავტოვე, თვალი ზედ მრჩებოდა, გულიც (წიგნის მაღაზიიდან გამოსულის მარადიული სევდა). წიგნების გამყიდველმა გამოიცნო ჩემი ფიქრები, გულითადად მიღიმოდა და ფასდაკლებით მთავაზობდა საოცარ გამოცემებს, სანიშნეც მაჩუქა და ღიმილით გამომისტუმრა, კიდევ მობრძანდითო. გულში სულ ვიმეორებ და გავიმეორებ, რომ ოდესმე დავბრუნდები, რათა კარგად, დეტალ-დეტალ ვნახო იადვაშემში ყველაფერი, მისხალ-მისხალ წავიკითხო, რამდენიმე დღე ვათვალიერო, ვიკითხო, ჩავიწერო, მეტად ვიგრძნო, ყოველი პორტრეტისა თუ ფოტოს წინ დიდხანს ვიდგე…  და რამდენიმე წიგნის წამოღება მაინც შევძლო.  იმედია, ოდესმე ავიხდენ ამ ოცნებას. მანამდე კი თავს იმით ვიმშვიდებ, რომ შევძელი, კიდევ უფრო ზუსტი პასუხი მეპოვა კითხვისა, თუ როგორ გაუძლეს, გადარჩნენ  ამ წარმოუდგენელი მასშტაბის განსაცდელს და დადგნენ ფეხზე? როგორ მოახერხეს ეს? ამ კითხვის პასუხი ყოველ ფოტოზე ჩანდა, იქნებოდა ეს ბავშვისა თუ დიდის, ყველა შემორჩენილ ვიდეოკადრში - ყოველ მათგანს ეტყობოდა, რომ ზუსტად იცის, არის რაღაც დიდის, საოცრად იდუმალისა და წმინდის ნაწილი და ეს სიწმინდე უნდა შეინახო, უნდა ატარო, უნდა იბრძოლო, ან უნდა მოითმინო, უნდა გაუძლო, არ უნდა დაივიწყო… ეს სამშობლოს წმიდათაწმინდა სახელია, იგი აერთიანებს წარსულს, უნდა შექმნას მომავალი, გულისხმობს რწმენას და მას ყველაზე მეტად სჭირდება თავგანწირვა და მოფრთხილება ნებისმიერ ფასად. ეს ჩანდა კუთხეებშემომწვარი ფოტოების უმცირეს ფრაგმენტებშიც კი, ყოველი მათგანის თვალებსა და ხელებში, ყველა ნივთი ამით იყო გაჟღენთილი. 

როგორ ვუთხრა  მადლობა „როტარი“ კლუბებს - „რუსთავი საერთაშორისო“ და „მოდიინ“ -  ყოველივე ამისათვის, აღარ ვიცი. კლუბის შეხვედრას, რომელზეც საპატიო სტუმრებად ვიყავით წარდგენილნი, სხვა ქალაქიდანაც დაესწრნენ როტარიანელები. ბატონი გიდეონ პფაიფერი, ზიპორა მიერი და მასთან ერთად რამლას როტარი კლუბის წამომადგენელი ჩამობრძანდნენ. ბატონი ზოჰარი, ფელიქსი და პავლე გულმოდგინედ აცნობდნენ ყველას თითოეულ ჩვენგანს, ჩვენც ჩვენი სიტყვა ვთქვით, ჩვენი მოკრძალებული მადლობა. ყოველი მათგანის კეთილგანწყობა და გამამხნევებელი ღიმილი დიდხანს გაგვყვება იმედად. როტარიანელობა საპატიო მისიაა დედამიწაზე 1 200 000 ადამიანისათვის უკვე 117 წელია და ამიტომაც როტარის სიმბოლოების ჩვენთვის გადმოცემა და ასე დახვედრა უდიდესი პატივია ჩვენთვის, რომელსაც ვერასოდეს დავივიწყებთ. ჩვენ ხომ იმ ქვეყანას ვსტუმრობდით, რომელიც სწორედაც დიდი გაკვეთილია იმისა, როგორ არ უნდა დაივიწყო, როგორ არასოდეს უნდა დაივიწყო ვინ ხარ, საიდან მოსულხარ, სად ხარ და სად წახვალ… სწორედ არდავიწყების და სიცოცხლის სიყვარულის ებრაული გაკვეთილები იყო ეს ჩვენთვის.

 აეროპორტში, ადრიანად, გულდაწყვეტილებს, რომ უკვე უნდა  გავემგზავროთ, სასაცილო იმედი გაგვიჩნდა, ლიკა წარამარა კითხულობდა, იქნებ ფრენა ხვალამდე გადაიდოო? და ჩვენც გულმოდგინედ ვამოწმებდით განრიგს. მასპინძლები იცინოდნენ.  

    გულითადი გამომშვიდობება. 

    ბენ-გურიონის აეროპორტი.

    აფრენა. 

   ბატონ პავლეს ვეუბნები მერამდენედ, ასეთი დღეების და ვიზიტების შემდეგ აწი რა უნდა მოგვეწონოს-მეთქი. მასთან ერთად მოგზაურობა იმდენად საინტერესო, მრავალფეროვანი და კომფორტული იყო ჩვენთვის, ნაკლებს ვერ დავჯერდებით აწიო, შევჩიოდით მე და ლიკა ერთმანეთს.  გზად დეტალებს ვიხსენებდით დაუსრულებლად. 

      ქვემოთ ღრუბლები, რომლებზეც თითქოს ქათქათა ქულებით  ეწერა: „უკეთუ დაგივიწყო შენ, იერუსალემ, დაივიწყენ მარჯუენაცა ჩემი“(ფსალმ. 136.5. ). 

პ.ს.  საკიდიდან პატარა ჩანთა ჩამოვხსენი, ჩამოსვლიდან რამდენიმე დღის შემდეგ და იქ ის ცხვირსახოცი დამხვდა, სიგალმა  იადვაშემში რომ მომაწოდა საოცარი სითბოთი და გულისხმიერებით, როცა ჰოლოკოსტის მსხვერპლ ბავშვთა სახელებს ვისმენდით დიდ, სიბნელეში მოციმციმე სანთლებიან დარბაზში… ეს  ერთი შეხედვით ბევრის არმთქმელი ნივთი ყოველთვის იქნება ჩემთვის იმის სიმბოლო, რომ სოლიდარობასა და თანაგრძნობაზე დიდი არაფერია (იქ სწორედ ამას შეიგრძნობ მთელი ძალით) და რომ ყველაზე დიდი და მასშტაბური ტრაგედია მარად უნდა განიცადო, რათა გახსოვდეს, პატივი მიაგო, არ დაგავიწყდეს, იმედს გაძლევდეს გადარჩენისა და აღდგომის…  

"If I forget thee, O Jerusalem, let my right hand forget her cunning."

After several postponements, it was finally decided - we had to spend June 23-30 in Israel on a study visit, with a very busy program.

A preliminary frenzy, thinking about what we have to see, that we have to travel through the history of religions. How we will join the Holy Land and how it will join us - has been great from the beginning.

    June 23 has arrived. We met at the airport. Mr. Pavle, as usual, cheered us up in a second, dispelled the panic. The flight was delayed by 1 hour and we had more time to talk to each other. Of course, mainly on education issues. What more will the teacher, director and wizard of educational projects talk about.

We landed safely. Ben-Gurion Airport already fills a person with awe and fear, if we remember the path that this person has taken. I also thought, what do others feel when they hear the name of Rustaveli at the Tbilisi airport, who makes me so happy and whose footsteps we were waiting to follow.

This unforgettable week was the result of the cooperation of the Georgia-Israel Inter-Country Committee (ICC), the former president of the Rotary Club "Rustavi International" from Georgia, Pavle Tsiashvili, and the former president of the "Rotary Club of Modiin City" from Israel, Zohar Dvir, was a gift to us. We know a lot about Rotary clubs and their activities for a long time, we also knew that Mr. Zuri - Zohar Dvir and Mr. Felix should meet us at the airport.Of course, we were also prepared for the fact that they were eagerly waiting for us, but our every meeting, every hour, every conversation was much, much more than expected, heartbreakingly precious (this last word was used by Mr. Zuri  himself and we loved it too), full of laughter, good With humor, lots of stories, sharing personal experiences, etc.

The first meeting was such (after passing through many very careful controls), from the first minute we had the feeling that we were waiting for the closest, the home, that the land of Israel belongs to everyone who loves it and who feels it. All the words and gestures of the hosts were not benevolent, but full of great love, and Mr. Zuri's pleasant accented Georgian was sweet to the ear.He didn't even take a break, he tirelessly answered our endless questions and listened to our comments, opinions, impressions, guesses, and listened to our admiration with tears in his eyes.

We arrived late at night, we waited a long time for the hosts, but they were so happy with our hospitality from that second to the last, as if they had been waiting for it all their lives. They accommodated us in "Neve Shalom", they didn't forget to leave sweets and check all the details in the room. They gave us the revised schedule and bid us goodbye until morning. From the very beginning, I had the feeling that this was my homeland and not a foreign land.Thanks to Mr. Zuri and every Georgian and Georgian Jew sheltered here for centuries, this feeling will never leave me. "If I forget thee, O Jerusalem, let my right hand forget her cunning."(Ps. 136.5. ) - as if you hear these words of the psalm in every corner. God, Israel turned out to be a really amazing thing!

The schedule of each day was made very conveniently and in such a way that we had a chance to take a breath from surprise to surprise. If I were to continue now and describe each meeting, each business and study visit separately, I would have to narrate too much.That's why I decided to tell you separately about business visits, separately - about excursions, and also, don't forget for a second that the best guide accompanied us in the form of Mr. Zuri, or two best guides - Mr. Zuri and Mr. Felix, who soon picked up even our humor and led us around with great enthusiasm. The best places in Israel.

Of course, you will search and be fascinated by the photos of the sights of Israel, better and more, of course. As far as possible, of course.

On the first day, we first visited the town of Lodi. Hot sun, white stone houses, afternoon silence in the old, narrow streets and the beautiful church of St. George, built in the 19th century, in which, according to tradition, St. George is buried. My heart was broken by the fact that we started the excursion and Jewish lessons with a visit to the Orthodox temple.This is another lesson - respect the faith and love of others. Saturated with peace and the smell of incense, we raised the temple a little, chanted the troparion of St. George, and stopped for a long time. Those days, when I saw every place, I kept thinking about it, maybe I won't be able to see much, and I wanted to cry heartily, deliciously, but tears and a ball stuck in my throat were ahead - the Monastery of the Cross was waiting for us.

I have often thought about what I would like to see the most, and at the top was always the monastery of the cross, a place with which Rustavelia is connected. Because of him, this blessed land is a hundredfold and a thousandfold holy for us. We will find so little information about him, what we have are really "handmade stories" and not written on the board of the heart, but on something more precious "with tears of blood".Well, I had to see the place where he walked, where he passed at least once, breathed that air. God, your mercy is great for bringing me here, thank you to Rotary, Paul, everyone - my heart was full of gratitude and tears, but on the very first day, I avoided the flow of tears and silently swallowed my tears. I don't know, maybe they noticed and that's why they stood away.I was touching the stones, maybe he was rubbing his hand like that too, I thought. I was looking at the views around, he was seeing about the same, the same sun was burning here and there. One barred window caught my eye, maybe it belonged to some Senaki, he was writing "Vefkhistkaosani" there, or he was just sitting there, I thought. A small piece of stone was lying on the ground, I quietly picked it up and took it away. I did this for the first time. I will never be able to express what that feeling was like.Even now I am writing with tears. I heard all the lines together, I chaotically repeated the fragments of "Tigerskin" in my heart, like a prayer, as a sign of thanks. When we got into the car, I couldn't move my tongue to say thank you. Lika helped me again and I modestly ended her wordless thank you with two words. However, if only our dear hosts knew what was boiling in their hearts. "Someday I want to come back" - I thought, but maybe I won't be able to see much, I said and looked again. I was saying thanks in my heart for Rustaveli, for Georgia, for Israel, for this friendship and for being here, and I had such a feeling as if I was waiting and seeing Rustaveli himself.

Where were we before? The Church of the Resurrection of the Savior was waiting for us. It was such a great impression, I won't even try to convey what I felt. For one day and it was so big for me, I couldn't hold back the tears anymore and I didn't want to do it. Mr. Felix approached me, this is the Jerusalem syndrome and it happens often. Probably so. But I explained that Jerusalem and the land of Israel are a thousand times more precious to me because of Rustaveli and Christ. I don't want you to find these stories too pathetic, which cannot be accurately conveyed. I just want everyone to experience it.

We wandered through the narrow, beautiful streets of Jerusalem until late, we visited different parts of Jerusalem three times in that one week, and I swear, the wind carried only these words: "If I forget thee, O Jerusalem, let my right hand forget her cunning."Moreover, these words could be seen in people's eyes and even in their movements. Every word of our main host, Mr. Zohar Dvir, was filled with this sentiment. Ahead of us was a truly unforgettable Nazareth, Catholic cathedrals, beautiful streets, art workshops, a gallery, streets with works of various genres, beautiful cafes in narrow, quail streets, cool juice and dry air, breeze, even the heat made it pleasant.Lots of amazing stories heard along the way.

The hosts tirelessly took turns telling amazing stories. We were traveling through biblical stories, behind every pain there was an ancient and great story.We stood at the wailing wall for a long time and were stunned. I had an impatient desire to go down, not to look from afar, but to see up close the people who were able to turn mourning into a place of unifying, fulfilling, common joy. We arrived, sat for a long time, everyone said "Shalom" to us with a warm and friendly smile.I sat and looked at these people, with small prayers in their hands, with children, with solemn faces, some of them were singing, some of them were performing a ritual dance to the accompaniment of the song, all of them had strength and joy on their faces, and I understood how they survived the long exile, how they preserved the holy name of their homeland, how they were able to withstand thousands of For trial - because they have the ability to see death, mourning and lamentation not as an end, but as a beginning of a new life and struggle.We all know this in theory, but it is completely different when you see such an example with your own eyes, you experience it completely. At that moment, I was especially happy that the Old Testament unites us and I did not feel like a stranger for a second, moreover, it is also my homeland and this is a strange, amazing feeling. It was dusk when we left this bustling wall.I also wanted to have a place where the whole nation would gather with great love, and I had a great desire to make Gelati a symbol of statesmanship, literacy and faith. Even now, I write and cry thanks to you, Jewish  lessons.We all know this in theory, but it is completely different when you see such an example with your own eyes, you experience it completely. At that moment, I was especially happy that the Old Testament unites us and I did not feel like a stranger for a second, moreover, it is also my homeland and this is a strange, amazing feeling. It was dusk when we left this bustling wall.I also wanted to have a place where the whole nation would gather with great love, and I had a great desire to make Gelati a symbol of statesmanship, literacy and faith. Even now, I write and cry thanks to you, Hebrew lessons.

It's time to move on to study sessions and here too I find it difficult to select or skip any of them. I yearn with all my heart for the resources and the enviable diligence, of course, full of professionalism, that we saw there in the various types of schools, the library, the training and in community centers, the Ministry of Education, agricultural centers and all the educational institutions we visited. Everywhere the same kindness, willingness to share experiences from both sides, great interest - everyone the meeting was full of just that. They eagerly asked us about different types of experiences and freely shared their own. Every meeting was outstanding.Especially memorable was a special school with 140 students and 100 teachers, who had a lot of experience and told us about amazing results tirelessly, with great joy, and they never forgot to talk about problems, they reassured us that we also have many problems, and when we heard this, we would look at each other with a lot of meaning, oh, I wish we had it that way business

I can't ignore Modiin Center for Adult Education and Development, where they spend a lot of effort for advancement and development. They also shared their experience with us with great enthusiasm in the perspective of cooperation.What would you not see in Modini, a connected library and school with amazing joint projects and activities, a bilingual school, a school where students from religious families and atheists study together. Here you will find new, well-equipped training centers where teachers have opportunities for continuous development and where their professional development is taken care of. Education is a priority in this city, and for a well-planned, very young city founded 26 years ago, it seems to be above all else.

I try to choose special episodes, I can't follow everything, but it's hard for me to choose. Mr. Pavle (Pavle Akiashvili, former president of the Rotary Club "Rustavi International", founder of the Sika organization), and Lika (Lika, I know, will agree with me that all the details were memorable. For example, a delicious dinner in the workers' restaurant We felt more at home there. Mr. Zuri rightly pointed out that these people should be fed the best. It is impossible not to mention (even with a little envy, God) invisible plantations - vines, dates, olives and a thousand things, so diligently planted on this stone and rock, cared for, watered by drones.We didn't see any pain without irrigation pipes, all of Israel is veined, and this sweetened water is really the "blood of the heart" for Israel, thanks to which the place is so beautiful. Every time I saw the green desert, my heart sank and I was filled with more awe.It's impossible not to be amazed on the road to the Dead Sea with palm plantations, greenhouses, machinery, new constructions, and water bodies everywhere.

Desert landscapes are a separate story, amazing, beautiful, dizzying. The amazing play of colors on the Dead Sea, the hot Dead Sea and the burning sun that you never want to leave.Don't forget, all this was constantly accompanied by amazing hosts, with news, explanations, tireless narration, Mr. Pavle - Ulevi's cheerfulness and Lika's immeasurable humor.

Every ray of the sun, every drop of water, the breeze, the singing of birds, the silence and heat of the desert, the noise of the city, the sound of the sea waves, all bring these words: "If I forget thee, O Jerusalem, let my right hand forget her cunning."

On the second day of viewing, all three of us missed the cheap, ancient and beautiful. With ancient, amazing streets, a Christian temple, a mosque, zodiacs, beautiful views of the sea, every detail will make you happy and fall in love with yourself. Nowhere can you taste such delicious lemon ice cream as there on the beach.

We walked a lot in Jaffa, we wanted to see everything. We had "traveled" through so many biblical and historical episodes, I knew I would grab the "Old Testament" when I got home to relive it all.

I can see how happily they show you the irrigated lands, green plantations, well-kept vineyards... how happily they tell you about the army, soldiers, girls who went to the army, people who sacrifice themselves for the state without remorse...With childlike joy, they will guide you to schools and libraries and share their experiences with you... they tell you about newly built cities, neighborhoods under construction... they are happy and share with you the fruits grown on their land, with a hearty smile they treat you with unblemished watermelons,After a busy day, they don't hesitate to take you for a walk in any part of the city, to give you a gift, to ask you if you need anything, if you are interested in something, if we should stop somewhere, if we should turn around.We, coming from the country of hospitality, were surprised and told not to be surprised, we learned a lot in Georgia. It is a separate story, what and how they think about Georgia, with tears, with pride, with love. How many times they made us cry too.

Every time, on every visit, we were fascinated by the irrigation system. The pain of Lam Mtkaveli was no longer unwatered and ungreened, and we said to each other, if we ever come again, we will meet many more cities, with many "shalom", a variety of nationalities, burning sun and benevolent smiles. These are the people who never forget anything.The family that left Georgia in 1973 did not forget Georgian cuisine. Mr. Zohar honored us and gave us "Georgian Kitchen" - recipes of Georgian dishes from every part of Georgia, published by his mother in large volumes.How many things we learned about this family, how many heartbreaking stories, how many things are behind each page... Today the lady is 98 years old. We didn't get to meet him, but we wished with all our hearts that he would be with his children, grandchildren and future great-grandchildren for a long time.Mr. Zohar and Ms. Tina tell amazing stories about Georgia and make us love what we already love even more. It worked out great for them.

Which one should I write? How many small details flash before your eyes like a film: Pavle takes photos with colorful camels. Lika and I followed, laughing, joking. Mr. Zuri and Mr. Felix look at us, standing a little apart and laughing. They do not understand what we are laughing at, but they are satisfied with our joy. It was like that…

The gallery of icons of the Mother of God, Ashdod Georgian culture center with a museum and an amazing reception, Bedouin women's engagement, meeting with representatives of the Druze tribe and their news, agro centers, amazing beaches of the Mediterranean Sea, the Dead Sea, Modiin's abundance, harmony - it was more like a dream.

"Yad va Shem" - Holocaust Museum will wake you up from your dream. what should i say Here all words are powerless, all epithets are feeble, here only tears remain. We couldn't stand it anymore either. Sigal was also with us, one of the hosts, I felt, was putting his hand on my back and giving me a handkerchief, as if he was kissing me and caressing me.Despite my best efforts, I couldn't control my emotions. Which detail should I start with... the Alley of Gratitude, where there are plaques with the names of people who helped persecuted Jews in those difficult times, or the Janosz Korczak monument?...In that hall, where children were reading the names of the children who were victims of the Holocaust, and many candles were flickering in their names, I was really afraid that something might happen to me here, I said, "Don't blame my bad state on them" and I left that hall shaken, completely shaken.

The museum is spread over a vast territory, we didn't see all the corners, but the main part, with halls full of exhibits, with outstanding architecture that accurately conveys the severity and tragedy of the Holocaust, with video installations, photographs, every detail, lists, books, orders,With everyday items, ghetto shots, and who knows what else, the most important part of this vast space will make you feel the gravity of what happened very strongly, once again make you think deeply about a lot of things and even bigger,you will treat yourself with even more respect and love for those people, for the nation that went through this, but did not fall, did not lose hope, did not break and fulfilled its dream, created the long-awaited state and here, in every hall, with every photo, every thing, list, book, with the shoes taken out of the gas chambers or with the doll that once had a happy owner, with the striped uniform of the ghetto,Whether it was faded, stitched a thousand times or a six-star armband, the most terrifying video footage or torture weapons, crematorium materials or two-eared rusty water jugs, everywhere, at every step, from every person's facial expression, every printed or spoken name and surname I heard firmly, firmly, calmly and painfully. said: "If I forget thee, O Jerusalem, let my right hand forget her cunning."

Yadvashem cannot be seen in one day. At least a few days should be observed carefully. We didn't have a few hours, but we had a meeting ahead of us. My heart was lagging behind me, I thought that I could not give enough respect to those people who looked at me from photos or lists, and my heart was breaking terribly.When we came out, there was a bookstore nearby. I managed to buy only two books with my meager budget, but I left such books that my eyes remained above, and my heart (the eternal sadness of leaving the bookstore). The bookseller guessed my thoughts, smiled warmly at me and offered me wonderful editions at a discount, gave me a bookmark and sent me a smile, come again.I keep repeating in my heart that someday I will return to see everything in Yadvashem in detail, to read it over and over again, to observe it for a few days, to read it, to write it down, to feel it more, to stand for a long time in front of each portrait or photo...And at least I was able to pick up a few books. I hope that someday I will fulfill this dream. Until then, I will console myself with the fact that I was able to find an even more accurate answer to the question of how they endured, survived the ordeal of this incredible scale and got back on their feet.How did they do it? The answer to this question could be seen in every photo, whether it was of a child or an adult, in every surviving video frame - each of them seemed to know exactly that they are a part of something big, amazingly mysterious and sacred, and this purity must be preserved, carried, fought for, or endured.It must be endured, it must not be forgotten... It is the holy name of the motherland, it unites the past, it must create the future, it implies faith and it most needs sacrifice and care at any cost. It seemed to cut corners Even in the smallest fragments of photographs, in the eyes and hands of each of them, all things were imbued with it.

I don't know how to thank Rotary clubs - Rustavi International and Modiin - for all this. Rotarians from other cities also attended the meeting of the club, where we were presented as guests of honor. Mr. Gideon Pfeiffer, Elimelech Shosh President Rotary club of Ramla, Zipora Meir int'l affairs officer Rotary club of Ramla came. Mr. Zohar, Felix and Pavle graciously introduced everyone to each of us, we also said our words, our humble thanks. The kindness and encouraging smile of each of them will follow us as hope for a long time. Being a Rotarian has been an honorable mission for 1,200,000 people on earth for 117 years, and that is why it is a great honor for us to convey the symbols of Rotary to us and receive them in this way.which we will never forget. After all, we were visiting that country, which is a great lesson of how not to forget, how to never forget who you are, where you came from, where you are and where you will go... these were the Jewish lessons of not forgetting and loving life for us.

At the airport, really early, heartbroken that we have to leave already, we had a funny hope, Lika Pramara asked, maybe the flight will be postponed until tomorrow? And we were diligently checking the schedule. The hosts laughed.

    A hearty farewell.

    Ben-Gurion Airport.

    take off

I say to Mr. Pavle, after such days and visits, what should we like? Traveling with him was so interesting, varied and comfortable for us, we couldn't believe anything less, Lika and I complained to each other. On the way, we remembered the details endlessly.

      Below, the clouds, which seemed to be written in chicken dots: "If I forget thee, O Jerusalem, let my right hand forget her cunning."

P.S. I took a small bag off the hanger a few days after my arrival, and there I found the handkerchief that Sigal had given me in Yadvashem with amazing warmth and kindness, when we heard the names of the children of the Holocaust in the great hall with candles flickering in the dark...This seemingly inconsequential thing will always be a symbol for me that there is nothing greater than solidarity and compassion (you will feel it there with all your might) and that the biggest and most massive tragedy should always be experienced in order to be remembered, honored, not forgotten, to give you hope of survival and Easter...